Określenie współrzędnych w kosmosie to złożony temat, bo przestrzeń kosmiczna wymaga stosowania bardziej złożonych systemów niż te, których używamy na Ziemi. W zależności od tego, co chcemy osiągnąć, istnieją różne systemy współrzędnych. Oto kilka najczęściej stosowanych:
1. Współrzędne równikowe (Equatorial Coordinates)
To jeden z najczęściej stosowanych systemów współrzędnych w astronomii, bazujący na położeniu Ziemi.
- Deklinacja (δ): odpowiednik szerokości geograficznej, mierzona w stopniach, gdzie 0° to równik niebieski.
- Rektascensja (α): odpowiednik długości geograficznej, mierzony w godzinach, minutach i sekundach wzdłuż równika niebieskiego od punktu równonocy wiosennej.
- Jest to system przydatny do określania położenia gwiazd, planet i innych obiektów widocznych z Ziemi.
2. Współrzędne galaktyczne (Galactic Coordinates)
Ten system współrzędnych używany jest w odniesieniu do naszej Drogi Mlecznej, więc jest użyteczny przy badaniach obiektów w naszej galaktyce.
- Długość galaktyczna (l): kąt mierzony wzdłuż płaszczyzny Drogi Mlecznej, począwszy od centrum galaktyki.
- Szerokość galaktyczna (b): kąt mierzony od płaszczyzny Drogi Mlecznej, w kierunku północnym lub południowym.
- Centrum galaktyczne służy jako punkt odniesienia.
3. Współrzędne ekliptyczne (Ecliptic Coordinates)
Używane w badaniach obiektów Układu Słonecznego, takich jak planety i komety.
- Długość ekliptyczna (λ) i Szerokość ekliptyczna (β) odnoszą się do płaszczyzny ekliptyki, czyli płaszczyzny, po której Ziemia porusza się wokół Słońca.
- Punkt odniesienia to punkt równonocy wiosennej, a układ jest statyczny względem Słońca.
4. Współrzędne kartezjańskie (Cartesian Coordinates)
Używane często w nawigacji kosmicznej i obliczeniach orbitalnych, szczególnie w przypadku satelitów i sond.
- Określają położenie obiektu w przestrzeni trzema wartościami (x, y, z) względem środka układu, najczęściej Słońca (w Układzie Słonecznym) lub środka masy innego systemu.
5. Kosmiczne Współrzędne Lokalizacji (ICRS)
- ICRS (International Celestial Reference System) to bardzo precyzyjny system oparty na obserwacjach odległych kwazarów. Jest to ogólnoświatowy standard lokalizacji w przestrzeni.
- Jego punktem odniesienia jest centrum masy Układu Słonecznego, a obiekty są lokalizowane względem tych bardzo odległych, „nieruchomych” ciał.
6. Odległość jako trzecia współrzędna
W przestrzeni kosmicznej odległość jest istotną miarą. Może być określana w:
- Jednostkach astronomicznych (AU) – odległość Ziemia-Słońce, przydatne w Układzie Słonecznym.
- Rokach świetlnych (ly) – używane do mierzenia odległości międzygwiezdnych.
- Parsekach (pc) – popularne przy dużych odległościach, szczególnie międzygalaktycznych.
Każdy z tych systemów ma swoje zastosowanie, zależnie od tego, czy patrzymy na obiekty w naszym Układzie Słonecznym, czy w dalszej galaktyce, a nawet poza nią.